Tarihçe
Karayazı ismi karla kaplı düzlük anlamına gelen kar yazı sözünden gelmektedir.Osmanlı döneminde Bayraktar köyü Hınıs Sancağına bağlı olarak kalmıştır.Cumhuriyetin ilanından sonra yörenin özelliği nedeni ile idari bütünlüğün sağlanması ve hizmetlerin genişlettirilmesi amacıyla T.B.M.M tarafından ilçe kurulmasına karar verilmiştir.
1937 yılında bu gün ,köprü köy ilçesine bağlanan Çullu köyünün bulunduğu yerde ilçe merkezi kurulmuştur.İki yıl sonra ilçe merkezi şu an merkez mahalle olan Bayraktar mahallesinin kuzeyinde hükümet konağı ve Jandarma Karakolu inşa edilerek buraya taşınmış ve Karayazı ismini almıştır.
Halk arasında “Karayazı “ismini şu olaydan aldığı yaygın olarak söylenmektedir. Anlatılan efsaneye göre ;Bir kış günü Tekman ilçesinden Bayraktar’a gelen düğün alayı dönüşlerinde kar fırtınasına tutulurlar.Kırk elli kişi oldukları tahmin edilen süvarilerin tümü bu fırtınada ölürler.Yalnızca gelin kurtulmuştur.Bu acı olay üzerine gelin “Karayazım,Karayazım,budur benim yazım;ben feleğe neylerim kış oldu güzel yazım” diyerek duygularını dile getirdiği söylenir.Ancak bunu teyit eden resmi bir belge yoktur.
CUNNİ MAĞARASI
Erzurum'un Karayazı ilçesine bağlı Salyamaç Mahallesi'nin kuzey doğusundaki kalkerli kayalıklarda yer alan ve iki kattan oluşan Cunni Mağarası'nın bir bölümünde Ortaçağ kilisesi, doğuya bakan büyük bölümünde ise Türklerin kullandığı damgalarla tasvirler bulunuyor.
Son 20 yıldır bölgede inceleme yapan bilim ekibindeki Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Oktay Özgül, AA muhabirine, Cunni Mağarası'nın Anadolu'daki en eski Türk yerleşmelerinden biri olduğunu söyledi.
"Runik harflerin 5 tanesi Anadolu'da ilk olarak burada tespit edilmiştir"
Mağaranın Anadolu Türk kültür tarihi açısından son derece önemli bir veri alanı olduğuna dikkati çeken Özgül, buradan yola çıkarak Anadolu'daki Türk kültür tarihinin başlangıcını çok eskilere kadar götürebildiklerini belirtti.
Özgül, şöyle konuştu:
"Hocalarımızın ve bizim yaptığımız çalışmalar, buradaki ön Türklerin arkeolojisine dayalı bir çalışmadır. Bu çalışma yaklaşık 20 yıldır devam ediyor. Bu çalışmanın temelinde ise Cunni Mağarası yer alıyor çünkü Cunni Mağarası, 1071 yılından önce buraya gelen Türklerin varlığını ispat eden çok önemli bir yerleşmedir. Bu yerleşmede Oğuzlara ait olan damgalar, runik harfler ki bunlar çok önemlidir. Göktürkçe'nin temelini oluşturan runik harflerin 5 tanesi Anadolu'da ilk olarak burada tespit edilmiştir."
Özgül, bu harflerin benzerlerinin de Kars Kağızman Geyiklitepe ve Ordu Esatlı'daki kayalıklar üzerinde yer aldığını anlatarak, "Bu yazının kökeni nereye dayanıyor, Orta Asya'ya, Orhun Yazıtları'na dayanıyor. Yani Orhun Abideleri'nde kullanılan runik harflerin benzerlerini biz Cunni Mağarası'nda, Esatlı ve Geyiklitepe'de görüyoruz. Demek ki bu üçünün burada varlığı Orta Asya'dan çok daha evvelki zamanlarda Anadolu'ya ve Doğu Anadolu'ya yapılan bir göçe işaret ediyor. Bu göç, ön Türk göçüdür." değerlendirmesinde bulundu.
Karayazı Ters Lalesi
KARAYAZI TERS LALESİ
"Fritillaria michailovsky"
Dünyanın en güzel ve narin çiçekleri arasında yer alan, 167 türü bulunan ters lale çeşidinin en fazla görüldüğü ülke olan Türkiye'de 20'si endemik 43 ters lale türü bulunmaktadır. Türkiye genelinde hemen her bölgede görülen ters lalenin endemik türlerine özellikle Doğu Anadolu ve Akdeniz Bölgesi'nde rastlanmaktadır. Sadece Erzurum'un Karayazı ilçesinde yetişen ters lale cinsi "Fritillaria michailovsky", Ağlayan Gelin, Kral Tacı, Yayla Çanı, Yere Bakan Lale olarak da adlandırılmaktadır.
KARAYAZI TERS LALESİNİN ÖZELLİKLERİ
Gövde boyu: Genellikle 15-20 cm arasındadır.
Yapraklar: Yaprak sayısı 8-20 adettir. Yaprakları kiremit dizilişli, mızrak şeklinde ve parlak yeşil renktedir. genel olarak bitkinin 2/3’ü yapraklarla örtülü, 1/3’ü ise yapraksızdır.
Çiçekler: Çiçekler çan şeklinde olup bir kök üzerindeki çiçek sayısı genelde 3-10 adettir.
Tepaller: Uzunlukları 2-2,5 cm olup; genellikle mor ve sarı renktedir. Bal özü salgılayan bezler tepallerin tabanında, sarı, yuvarlak şekillidir. Bu bezlerden zaman zaman bal özü damlamaktadır. Bu bal özü damlasından dolayı, Ters Laleye Ağlayan Gelin adı verilmiştir.
Kapsül: Açılan kapsüllerin boyu 1,5–2 cm arasında olup kanatlıdır.
Soğan: Bitkinin soğanı 4-5 cm çapında, ortası açık, soğan pulları gevşek ve dış çevresi hafif pörsümüş yapıdadır. Ters lale soğanları taze iken kuvvetli koku verir ve fritillarian alkaloit’inden dolayı zehirlidir. Hatta fareleri, tarladan uzaklaştırma etkileri vardır.
